«Η Ψυχική Υγειά στο Γενικό Πληθυσμό: Εικόνες και Πραγματικότητες»

Οι επιδημιολογικές και ανθρωπολογικές μελέτες στην Ελλάδα είναι ελάχιστες και επομένως ελλιπή είναι και τα στοιχεία για τη συχνότητα των ψυχικών διαταραχών στο γενικό πληθυσμό, τη χρήση των υπηρεσιών, τα αιτήματα και τις ανάγκες. Η Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (Ε.Π.Α.Ψ.Υ.), συνεχίζοντας μια πορεία 15ετούς δράσης στον τομέα της ψυχικής υγείας προχώρησε στην υλοποίηση της έρευνας «H Ψυχική Υγεία στο Γενικό Πληθυσμό: Εικόνες και Πραγματικότητες», που πραγματοποιήθηκε στην Εύβοια σε συνεργασία με το Συνεργαζόμενο Ερευνητικό Κέντρο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας της Lille-Γαλλία. Τα ευρήματα αποτελούν ένα δείκτη των ψυχιατρικών αναγκών του πληθυσμού, αλλά και των στάσεων απέναντι σε έννοιες όπως η τρέλα και η ψυχική ασθένεια και θα συμβάλει στο σχεδιασμό παρεμβάσεων και προγραμμάτων, μέσα από την κατάλληλη αξιοποίηση των αποτελεσμάτων.
Υπεύθυνος της έρευνας διεθνώς είναι ο ψυχίατρος Jean Luc Roelandt, διευθυντής του Συνεργαζόμενου Ερευνητικού Κέντρου του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για την Έρευνα και την Εκπαίδευση στην Ψυχική Υγεία. Έχει γίνει με την ίδια μεθοδολογία σε δείγμα 40.000 ατόμων σε περισσότερα από 50 μέρη στην Ευρώπη και στον Ινδικό Ωκεανό (με τον κεντρικό συντονισμό του Συνεργαζόμενο Κέντρου του ΠΟΥ στη Γαλλία). Υπεύθυνος στον ελληνικό χώρο είναι ο δρ. Στέλιος Στυλιανίδης, Πρόεδρος της Ε.Π.Α.Ψ.Υ. και εμπειρογνώμων του Π.Ο.Υ.

Προετοιμασία και πραγματοποίηση της έρευνας

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε με συνεντεύξεις (βάσει συγκεκριμένων έγκυρων ερωτηματολογίων) που έγιναν από 30 επαγγελματίες ψυχικής υγείας (23 από την Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας, 4 από Κέντρο Ψυχικής Υγείας Χαλκίδας, 3 εθελοντές). Οι ερωτώμενοι ήταν 900 άτομα (άνω των 18 ετών) από τη Χαλκίδα, την Ερέτρια, την Αμάρυνθο, τη Λάμψακο, την Αρτάκη και τα Ψαχνά. Η επιλογή των ατόμων αυτών έγινε τυχαία βάσει στοιχείων για τον πληθυσμό που δόθηκαν από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδας για την ηλικία, το φύλο, το επάγγελμα, το μορφωτικό επίπεδο του πληθυσμού της Εύβοιας. Έτσι εξασφαλίστηκε η αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος ως προς τα κοινωνικά και δημογραφικά στοιχεία του πληθυσμού.
Η προετοιμασία της έρευνας ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2004 με τη συγκρότηση της κεντρικής ερευνητικής ομάδας από στελέχη της ΕΠΑΨΥ, που ανέλαβαν το συντονισμό. Ταυτόχρονα συγκροτήθηκε η ομάδα συνεντευκτών και έγινε ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των τοπικών φορέων στις περιοχές που θα γίνονταν οι συνεντεύξεις. Σημαντική ήταν η υποστήριξη της νομαρχιακής και τοπικής αυτοδιοίκησης, των φορέων υγείας και των κοινωνικών υπηρεσιών κατά την υλοποίηση της έρευνας, καθώς παρείχαν χώρους στους οποίους πραγματοποιήθηκαν συνεντεύξεις. Ταυτόχρονα έγινε ενημέρωση των Μ.Μ.Ε., δημοσιεύσεις στις τοπικές εφημερίδες για τη σημασία της έρευνας και ενημέρωση για τις ώρες και τους χώρους πραγματοποίησης των συνεντεύξεων μέσω τοπικών ραδιοφωνικών σταθμών.
Στις 6-8 Σεπτεμβρίου έγινε 3μερο εκπαιδευτικό σεμινάριο στη Χαλκίδα από τους επικεφαλής της έρευνας– Συνεργαζόμενο Κέντρο του Π.Ο.Υ. στη Lille-Γαλλία. Επιπρόσθετα, στις 6 Σεπτεμβρίου έγινε Συνάντηση Εργασίας στη Χαλκίδα με τη συμμετοχή φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης της Εύβοιας και στελέχη υπηρεσιών υγείας στην οποία παρουσιάστηκε η πιλοτική εμπειρία κοινοτικής ψυχιατρικής της Lille, ο ρόλος κοινοτικών φορέων στην προαγωγή της ψυχικής υγείας, καθώς και οι ευρύτεροι στόχοι και σημασία της έρευνας «Η Ψυχική Υγεία στο Γενικό Πληθυσμό: Εικόνες και Πραγματικότητες». Οι συνεντεύξεις σε δείγμα από το γενικό πληθυσμό γίνονταν για δύο περίπου μήνες και ολοκληρώθηκαν τέλος Οκτώβρη 2004. Ακολούθησε η επεξεργασία των αποτελεσμάτων, με απώτερο συνολικό στόχο της έρευνας, τη συζήτηση προτάσεων με την άμεση εμπλοκή των φορέων στην Εύβοια, για την όσο το δυνατό καλύτερη αξιοποίηση των αποτελεσμάτων.

Αποτελέσματα
Τα αποτελέσματα της έρευνας συνοψίζονται βάση των τριών ακόλουθων προσεγγίσεων: Βάσει της ανθρωπολογικής προσέγγισης αναφέρονται σε εικόνες και αναπαραστάσεις που συνδέονται με την έννοια της τρέλας, της ψυχικής ασθένειας και της κατάθλιψης. Ένα δεύτερο επίπεδο αφορά στη χρήση των υπηρεσιών και τον τρόπο παροχής φροντίδας. Τέλος, μια τρίτη προσέγγιση είναι η επιδημιολογική, που αναφέρεται στα ποσοστά εμφάνισης ψυχιατρικών διαταραχών.
Τα πρώτα κύρια αποτελέσματα αναφέρονται επιγραμματικά στη συνέχεια:

Ø Εικόνες για την «τρέλα», «την ψυχική ασθένεια», την «κατάθλιψη»

Τι πιστεύει ο κόσμος για κάποιον που θεωρείται «τρελός»;

Θεωρείται βίαιος απέναντι στους άλλους, επικίνδυνος
Θεωρείται περισσότερο αποκλεισμένος από κοινωνία, οικογένεια, εργασία απ’ ότι ο ψυχικά ασθενής κι ο καταθλιπτικός
Δεν είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του και την κατάσταση του
Δε γνωρίζει ότι πάσχει από τρέλα
Υποφέρει λιγότερο από τον ψυχικά ασθενή και τον καταθλιπτικό
Η φροντιδα του θα ήταν βάρος για την οικογένεια, παρόλα αυτά θα δέχονταν να τον φροντίσουν στο σπίτι
Φαρμακευτική αγωγή και κοινωνική υποστήριξη οι βασικές προτεινόμενες μέθοδοι θεραπείας

Τι πιστεύει ο κόσμος για κάποιον που είναι «ψυχικά ασθενής»;

Θεωρείται βίαιος, επικίνδυνος, έχει ψευδαισθήσεις, χρήση ουσιών, απόπειρα αυτοκτονίας
Θεωρείται αποκλεισμένος από εργασία και κοινωνία
Υποφέρει περισσότερο από τον τρελό
Έχει περισσότερες πιθανότητες από τον τρελό να γίνει καλά
Φαρμακευτική αγωγή και κοινωνική υποστήριξη οι βασικές προτεινόμενες μέθοδοι θεραπείας

Τι πιστεύει ο κόσμος για κάποιον που είναι «καταθλιπτικός»;
Κλαίει συχνά, είναι λυπημένος, απομονωμένος
Θεωρείται ότι είναι λιγότερο αποκλεισμένος από κοινωνία, εργασία, οικογένεια απ’ ότι ο ψυχικά ασθενής και ο τρελός
Έχει την ευθύνη των πράξεων και της κατάστασης του
Γνωρίζει ότι πάσχει
Είναι πιθανό να θεραπευτεί εντελώς
Κοινωνική υποστήριξη ο βασικός τρόπος φροντίδας


Γενικότερα φαίνεται ότι:
§ Οι έννοιες της επικινδυνότητας και της βίας είναι πολύ στενά συνδεδεμένες με τις έννοιες της τρέλας και της ψυχικής ασθένειας σύμφωνα με τις απαντήσεις του πληθυσμού.
§ Το άγχος και η κατάχρηση αλκοόλ θεωρούνται από το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ως φυσιολογικές καταστάσεις.
§ Ένα ποσοστό 85% θεωρεί ότι ένας «τρελός» δεν είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του και την κατάσταση του.
§ Ως συνέπεια της έλλειψης συναίσθησης της κατάστασης του και της έλλειψης ευθύνης που αποδίδεται στον «τρελό», πιστεύεται ότι αυτός υποφέρει λιγότερο απ’ ότι ο ψυχικά ασθενής και ο καταθλιπτικός.

Ø Τρόποι φροντίδας - χρήση υπηρεσιών

Σε ερώτηση για το πού θα απευθυνόσαστε αν αισθανόσαστε δυσφορία συγκριτικά και με άλλα μέρη που έγινε η έρευνα, αξίζει να σημειωθεί ότι στη συγκεκριμένη έρευνα απαντούν σε υψηλό ποσοστό (40%) επαγγελματία ψυχικής υγείας (Γράφημα 1). Σε άλλες χώρες στις οποίες πραγματοποιήθηκε η έρευνα, πρώτη επιλογή ήταν ιατρός παθολόγος, έπειτα κοινωνικές σχέσεις-φίλοι/συγγενείς και στην τρίτη θέση ερχόταν ο επαγγελματίας ψυχικής υγείας. Αυτό δείχνει μια ιδιαιτερότητα του συστήματος υγείας στην Ελλάδα όπου ειδικά προβλήματα υγείας αντιμετωπίζονται κατευθείαν από το ειδικό ιατρό χωρίς να περνούν από τον ιατρό παθολόγο. Το ποσοστό των ατόμων που δεν θα αναζητούσαν βοήθεια είναι επίσης υψηλό σε σχέση με τα διεθνή δεδομένα.