Των Σ. ΣΤΥΛΙΑΝΙΔΗ (1), Π.Χ. ΧΟΝΔΡΟΥ (2)
Το υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης το τελευταίο έτος πραγματοποιεί ένα μεγάλης κλίμακας φυσικό πείραμα. Αναζητώντας ουσιαστικά τα όρια αντοχής των μη κρατικών, μη κερδοσκοπικών φορέων ψυχικής υγείας και ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης όπως και τα όρια λειτουργίας του ευρύτερου δημόσιου συστήματος ψυχικής υγείας, διευρύνει όσα γνωρίζουμε έως τώρα περί θεωριών και αρχών διαπραγματεύσεων και συνεργασίας δύο μερών υπό άνισες και αντίξοες συνθήκες.
Οι φορείς αυτοί έχουν εκφράσει την ανησυχία τους για την ασυνέχεια της φροντίδας των ασθενών και την πλήρη επαγγελματική και ηθική εξουθένωση των εργαζομένων στις δομές αυτές εξαιτίας των επαναλαμβανόμενων καθυστερήσεων και των περικοπών στις χρηματοδοτήσεις και της αποφυγής επίσημης ενημέρωσης για τον τρόπο αποτελεσματικής αντιμετώπισης της κατάστασης αυτής. Η ενημέρωση και η διαμαρτυρία έχουν γίνει με πλείστους τρόπους (ενημέρωση όλων των αρμόδιων φορέων, διαβούλευση με το υπουργείο Υγείας, οργάνωση επιστημονικής ημερίδας, συνέντευξης Τύπου, επιστολές σε θεσμικά και πολιτειακά όργανα, αποστολή εξώδικης διαμαρτυρίας προς τον υπουργό Οικονομίας και Οικονομικών, αποστολή έγγραφης διαμαρτυρίας προς όλα τα αρμόδια όργανα της Ευρωπαϊκής Ενωσης, οργάνωση κινητοποίησης διαμαρτυρίας έξω από το υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, 28/11/06). Κάθε φορά η ανταπόκριση της πολιτικής ηγεσίας τού ΥΥΚΑ είναι διαφορετική. Επιρρίπτει ευθύνες σε διάφορες κατευθύνσεις, επικαλείται από διετίας διάφορους δυνητικούς τρόπους οριστικής επίλυσης, αλλά τίποτα δεν φαίνεται να υλοποιείται ώστε να διασφαλίζεται το μέλλον των ασθενών και των εργαζομένων στο χώρο αυτό.
Υπάρχει άραγε κάποιο σχέδιο για τη συνέχιση λειτουργίας των δομών αυτών μ' ένα αποδεκτό επίπεδο ποιότητας φροντίδας και κάλυψης; Υπό τις σημερινές συνθήκες η έκβαση παραμένει η ίδια: εξάντληση των φορέων σε βαθμό να αδυνατούν να εκπληρώσουν το έργο που τους ανατέθηκε από το κράτος: παροχή δημόσιας φροντίδας ψυχικής υγείας.Η διαδικασία της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης είναι δύσκολη και μακροχρόνια, όσο είναι βέβαια και απαραίτητη για τη βελτίωση της ψυχιατρικής φροντίδας των πολιτών και γι' αυτό η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χρηματοδοτεί τη χώρα μας κατ' εξαίρεση για το εγχείρημα αυτό. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ήδη από το 1991, ζήτησε από τη χώρα μας να συντάξει και να υποστηρίξει ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση με σαφείς δράσεις για την αποασυλοποίηση (έξοδος των ασθενών από τα ψυχιατρεία, στα οποία ήταν εγκλεισμένοι και για κοινωνικοοικονομικούς λόγους, και εγκατάσταση σε δομές στην κοινότητα) και παράλληλα την ανάπτυξη ενός δικτύου υπηρεσιών στην κοινότητα (Κέντρα Ψυχικής Υγείας, Ψυχιατρικά Τμήματα στα Γενικά Νοσοκομεία, Κέντρα αντιμετώπισης της κρίσης κ.λπ.), ώστε σταδιακά να κλείσουν τα ψυχιατρεία και να μεταφερθούν οι υπηρεσίες και οι πόροι αυτών στην κοινότητα. Ετσι διαμορφώθηκε το πρόγραμμα «Ψυχαργώς» (2000-2010), το οποίο κατατέθηκε και εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και χρηματοδοτήθηκε, τόσο η πρώτη φάση μέσα από το πρόγραμμα της καταπολέμησης του αποκλεισμού από την αγορά εργασίας όσο και η δεύτερη φάση από το Γ' ΚΠΣ. Τα δεδομένα για την έως τώρα έκβασή του είναι σαφή, δημοσιευμένα, φέρουν τη συνυπογραφή της Ευρωπαϊκής Ενωσης και φαίνεται να διαφέρουν απ' αυτά που παρουσιάζει η τωρινή ηγεσία του υπουργείου.Το παράδοξο της υπόθεσης είναι ότι η πρόταση του υπουργείου Υγείας, που κατατέθηκε πριν από μερικές εβδομάδες για το Δ' ΚΠΣ, προβλέπει ό,τι ακριβώς προέβλεπε το πρόγραμμα «Ψυχαργώς» στην πρώτη του φάση, ενώ αυξάνει παράλληλα τις δομές αποασυλοποίησης κατά 20% απ' ό,τι προέβλεπε το πρόγραμμα. Αν ο «αρχικός σχεδιασμός του προγράμματος αποτελεί έγκλημα», όπως δήλωσε σε συνάντηση με τους φορείς στις 28/11/06 ο κ. Αβραμόπουλος, πόσο καιρό χρειάζεται η κυβέρνηση της Ν.Δ. να βρει τους ένοχους, να αποκαταστήσει την τάξη ή έστω να νίψει τας χείρας της. Ταυτόχρονα η ομάδα εργασίας, που επεξεργάζεται εδώ και δύο χρόνια το σχέδιο της μεταρρύθμισης της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, δεν έχει δώσει κανένα κείμενο ακόμα. Επομένως, το υπουργείο δεν ανταποκρίνεται στις υποχρεώσεις του απέναντι κυρίως στις μη κυβερνητικές οργανώσεις, ενώ με την πρότασή του στην Ευρωπαϊκή Ενωση επιζητά τη διεύρυνσή τους. Αυτό, όπως είναι αναμενόμενο, εντείνει τη σύγχυση στους φορείς, στους οποίους πλέον επικρατεί η αίσθηση ενός κλίματος οργανωμένης ανευθυνότητας, έλλειψης προγραμματισμού, αλλά και εγκατάλειψης με σκοπό την αλλαγή της πολιτικής της ψυχικής υγείας, χωρίς όμως να δηλώνονται οι νέοι στόχοι.
Το αποτέλεσμα όλων των παραπάνω οδηγεί σε μία άνευ προηγουμένου οπισθοδρόμηση σε σημείο που να συγκρίνεται ακόμα και με τα στάδια ανάπτυξης πιο πίσω απ' αυτά που είχε θέσει ως στόχο η κυβέρνηση Μητσοτάκη, επί υπουργίας Μ. Εβερτ κατά την περίοδο του σκανδάλου της Λέρου, με την ανάθεση έργου στις ΜΚΟ.Οι φορείς από την πλευρά τους έχουν δηλώσει σαφώς τη διαθεσιμότητά τους για κατάθεση προτάσεων λύσεων και συνεργασία με το υπουργείο με προϋπόθεση τη θέσπιση συστηματικής συνεργασίας και διαλόγου, την αξιοποίηση της εμπειρίας των φορέων υλοποίησης των έργων και άλλων επίσημων φορέων, όπως η Παγκόσμια Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης και η Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία σε θέματα επιστημονικά, η διαμόρφωση ενιαίας στρατηγικής στο χώρο της ψυχικής υγείας που να μην επιτρέπει τα συγχυτικά μηνύματα και την ανάπτυξη κλίματος αμοιβαίας έλλειψης εμπιστοσύνης. Το πείραμα, παρά το ενδιαφέρον που μπορεί να παρουσιάζει για κάποιους, πρέπει να τελειώσει. Αυτό δεν μπορεί να γίνει όταν μόνο το 2% του ΑΕΠ για την υγεία δίδεται στην ψυχική υγεία, όταν το αντίστοιχο ποσοστό στην υπόλοιπη Ευρώπη είναι στο 5%. Οταν περισσότερο από 50% των νοσηλειών στα ψυχιατρικά νοσοκομεία γίνεται με εισαγγελική εντολή, σημειώνοντας πάλι αρνητικό ρεκόρ. Η μη εφαρμογή της τομεοποίησης των κοινοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας έχει αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, και τη ραγδαία αύξηση των ιδιωτικών κλινών στον ιδιωτικό τομέα.
Ο εμπνευστής του ιταλικού και ευρωπαϊκού κινήματος αποϊδρυματισμού της Ψυχιατρικής, Franco Basaglia, μιλούσε για «εγκλήματα σε καιρό ειρήνης» όταν αναφερόταν στον εγκλεισμό των ψυχικά ασθενών, την εμπορευματοποίηση της ψυχικής οδύνης και την παραβίαση των συνταγματικών δικαιωμάτων των πολιτών - ψυχικά πασχόντων. Για πόσο ακόμα χρόνο η ελληνική κοινωνία θα «παιδαγωγείται» τηλεοπτικά για Βέροια, Αμάρυνθο, Αγρίνιο, βιαστές, χωρίς να παρεμβαίνει ουσιαστικά για να αλλάξει τη βία της ασυλικής περίθαλψης και τη βία της εγκατάλειψης των Ελλήνων πολιτών;
1. Αν. καθ. Κοινωνικής Ψυχιατρικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο. Μέλος Δ.Σ. Παγκόσμιας Εταιρείας Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης, πρόεδρος ΕΠΑΨΥ
2. Ψυχολόγος, MSc. ΕΠΑΨΥ
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 28/12/2006