Ψυχική υγεία στις Κυκλάδες

Εκπροσώπηση της Κινητής Μονάδας Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ) και του Δήμου Πάρου σε Παγκόσμιο Συνέδριο

ΕΚΠΡΟΣΩΠΗΣΗ ΤΗΣ ΚΙΝΗΤΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ (ΕΠΑΨΥ) ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΠΑΡΟΥ ΣΕ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΗΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΑΣΘΕΝΕΙΑ



Στις 11 – 15 Ιουνίου 2007 πραγματοποιήθηκε στη Νίκαια της Γαλλίας παγκόσμιο ψυχιατρικό συνέδριο, υπό την αιγίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας με τη συμμετοχή φορέων ψυχικής υγείας, πολιτικών προσώπων και εκπροσώπων τοπικής αυτοδιοίκησης, εκπροσώπων Πανεπιστημιακών Τμημάτων Ψυχικής Υγείας και μελών συλλόγων ασθενών με θέμα «Καταπολέμηση της προκατάληψης και του στίγματος απέναντι στους ψυχικά ασθενείς».

Στο συνέδριο συμμετείχαν ο κ. Στέλιος Στυλιανίδης, Αν. Καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής, Πρόεδρος ΕΠΑΨΥ, η κ. Άννα Κάγκανη, Αντιδήμαρχος Πάρου, η κ. Στέλλα Παντελίδου, Επιστημονική Υπεύθυνη της Κινητής Μονάδας Ψυχικής Υγείας ΒΑ Κυκλάδων (ΕΠΑΨΥ) και η κ. Αλέκα Αλεξοπούλου, Οικογενειακή θεραπεύτρια, Επιστημονική συνεργάτης της Κινητής Μονάδας Ψυχική Υγείας. Σε Στρογγυλή Τράπεζα με θέμα «Δράσεις ενάντια στο στίγμα: συνεργασία φορέων ψυχικής υγείας με την τοπική αυτοδιοίκηση», έγινε παρουσίαση των δράσεων της Κινητής Μονάδας Ψυχικής Υγείας στην Πάρο και Αντίπαρο σε συνεργασία με το Δήμο Πάρου με στόχο την καταπολέμηση των προκαταλήψεων απέναντι στην ψυχική ασθένεια. Επιπλέον παρουσιάστηκε μελλοντικός προγραμματισμός για περαιτέρω δράσεις στον τομέα αυτό, εφόσον η προώθηση δράσεων στον χώρο της ψυχικής υγείας αποτελεί έναν από τους κύριους στόχους της κοινωνική πολιτικής του Δήμου Πάρου.

Από την προκατάληψη στη συμβίωση…

Η προκατάληψη γεννιέται από το φόβο και τρέφεται με την άγνοια. Αποτελεί ένα από τα κυριότερα εμπόδια στην αντιμετώπιση των ψυχικών διαταραχών. Επιπλέον, δυσχεραίνει την προσπάθεια αποκατάστασης και κοινωνικής επανένταξης των ατόμων που βίωσαν σε κάποια στιγμή της ζωής τους μια ψυχική διαταραχή. Πολλές φορές αναστέλλει την αναζήτηση θεραπείας από υπηρεσίες και επαγγελματίες που είναι εντεταλμένοι με την παροχή κατάλληλης βοήθειας όταν παρίσταται ανάγκη.

Ο φόβος για την ψυχική ασθένεια παγώνει τη σκέψη, ακινητοποιεί και μερικές φορές τρομοκρατεί, ιδιαίτερα όταν αγγίζει εμάς τους ίδιους ή κάποια συγγενικά και φιλικά μας πρόσωπα. Αυτό έχει συχνά σαν αποτέλεσμα ένα άτομο που πάσχει από μια ψυχική διαταραχή να ζητάει βοήθεια πολύ καιρό μετά την εμφάνιση της, με αρνητικές συνέπειες για τον ίδιο και την οικογένεια του.

Οι πιο διαδεδομένες προκαταλήψεις για τις ψυχικές διαταραχές, που συχνά επιβαρύνονται από σιωπή και ντροπή, σχετίζονται με αντιλήψεις που συνδέουν την ψυχική ασθένεια με την επιθετικότητα, τη βία και τη δυσκολία ίασης. Ωστόσο, η πραγματικότητα διαψεύδει τις αντιλήψεις αυτές. Τα στατιστικά στοιχεία ανατρέπουν την προκατάληψη περί «βίαιου τρελού»: επιθέσεις, ζημιές, διάπραξη εγκλημάτων είναι αναλογικά ίσες στο γενικό πληθυσμό και στα άτομα που πάσχουν από σοβαρές ψυχικές διαταραχές. Επιπλέον καμιά επιστημονική θέση δε δικαιολογεί την άποψη ότι οι ψυχικές διαταραχές είναι μη αναστρέψιμες και δε μπορούν να αντιμετωπιστούν με την έγκαιρη και κατάλληλη θεραπεία, που μπορεί να περιλαμβάνει συμβουλευτική, ψυχοθεραπεία, φαρμακευτική αγωγή, νοσηλεία σε ορισμένες περιπτώσεις (Πηγή: «Οδηγός Ψυχικής Υγείας», Γκιωνάκης Ν & Στυλιανίδης Σ, 2001).

Στέλλα Παντελίδου
Επιστημονική Υπεύθυνη Κινητής Μονάδας Ψυχικής Υγείας ΒΑ Κυκλάδων (ΕΠΑΨΥ)
Κλινική Ψυχολόγος




Άρθρο που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Τα νέα Πάρου - Αντιπάρου"

Τεύχος 277

Ο χάρτης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Η Διεθνής Αμνηστία δημοσίευσε την ετήσια έκθεση της για το 2007, καταχωρώντας την κατάσταση των ανθρώπινων δικαιωμάτων σε 153 χώρες.

Καρκινοβατεί το πρόγραμμα ψυχιατρικής μεταρρύθμισης

Ψυχορραγεί το Ψυχαργώς
Σταδιακή περικοπή χρηματοδότησης. Απειλούνται με λουκέτο οι ξενώνες


Στα αμπάρια των πλοίων του Πολεμικού Ναυτικού, συχνά αλυσοδεμένοι, μεταφέρονταν στην «αποθήκη» των ασύλων της χώρας οι αζήτητοι απ’ όλα τα ψυχιατρεία. Από το 1959 μέχρι και το 1980 Πολιτεία και ψυχίατροι «εξόριζαν» μαζικά στη Λέρο τους ανεπιθύμητους, με κριτήρια όχι θεραπευτικά αλλά κοινωνικό-οικονομικά. «Φτάσαμε κάποια στιγμή να έχουμε 2200 ασθενείς εκεί!», μας θυμίζει ο κ. Στ. Στυλιανίδης – αν. καθ. Κοινωνικής Ψυχιατρικής στο Πάντειο, μέλος της Παγκόσμιας Εταιρείας Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης και πρόεδρος της ΕΠΑΨΥ – Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας. Το 1988 μια ομάδα ψυχιάτρων που εργάζονταν εκεί θα αναδείξει τη μεγάλη «συνομωσία» γιατρών, ελληνικής Πολιτείας, δικαστικών αρχών και τοπικής κοινωνίας, δημοσιοποιώντας το πιο ακραίο παράδειγμα ασυλικής πραγματικότητας στην Ελλάδα που στιγμάτισε όχι μόνο το σύστημα Υγείας αλλά και τον πολιτισμό της χώρας μας. Με την οικονομική στήριξη της τότε ΕΟΚ – βάσει του Κανονισμού 815/1984 – η ψυχιατρική μεταρρύθμιση στην Ελλάδα ξεκινά. Το πρόγραμμα θα ονομασθεί «Ψυχαργώς». Μέσα στο πλαίσιο του κανονισμού θα ιδρυθούν 32 αστικές μη κερδοσκοπικές εταιρίες και σωματεία, με σκοπό την ψυχοκοινωνική αποκατάσταση και επανένταξη των ψυχικά ασθενών. Τα κοινοτικά κονδύλια καλύπτουν το 75% της λειτουργίας του προγράμματος για τους πρώτους 18 μήνες, υπό τον όρο ότι η Ελλάδα θα αναλάμβανε πλήρως το κόστος του στη συνέχεια. Θα κλείσουν κάποια από τα ψυχιατρεία, θα δημιουργηθούν ξενώνες και θα αποδειχθεί στην πράξη ότι η διαγνωσμένη ως χρόνια και μη αναστρέψιμη κατάσταση πολλών ψυχασθενών ήταν κυρίως προκατάληψη. Το 2004 ολοκληρώνεται το πρόγραμμα χρηματοδότησης από την Ε.Ε. Το 2005 και 2006 η κυβέρνηση περικόπτει τη χρηματοδότηση κατά 30% και για το 2007 το ελληνικό κράτος αναλαμβάνει να καλύψει μόλις το 40% των λειτουργικών αναγκών του προγράμματος.
Η κυβέρνηση πιέζει για χαμηλότερο κόστος λειτουργίας. Οι φορείς του «Ψυχαργώς» διαμαρτύρονται ότι με τις περικοπές η κατάσταση είναι ήδη οριακή και οι ξενώνες απειλούνται με κλείσιμο.

Την ανθρώπινη διάσταση ενός τέτοιου ενδεχομένου μας αποκαλύπτουν σήμερα με την προσωπική τους ιστορία η κ. Μαρία και ο κ. Στράτος. Δύο φιλοξενούμενοι των ξενώνων της ΕΠΑΨΥ με σοβαρά ψυχιατρικά προβλήματα (σχιζοφρένεια) που κατόρθωσαν να επιβιώσουν από τα ψυχιατρεία και να επανενταχθούν κοινωνικά.


ΣΤΡΑΤΟΣ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΞΕΝΙΤΙΑ ΣΤΑ ΑΣΥΛΑ
«Στη φυλακή ήταν καλύτερα από το Δρομοκαΐτειο»

Ο κ. Στράτος Κ. είναι 67 ετών. Γεννήθηκε στη Λέσβο και δεν πήγε καθόλου σχολείο. Ξέρει, όμως, να υπογράφει και να διαβάζει τις λέξεις…Το 1959 ήρθαν οικογενειακώς στην Αθήνα. Δούλεψε οικοδομή και αντί για φαντάρος έφυγε μετανάστης στη Γερμανία. Για 24 χρόνια δούλεψε σε εργοστάσια κεραμοποιίας και στα τσιμέντα. Όταν γύρισε στην Ελλάδα, 47 χρόνων, βρέθηκε άστεγος στην Ομόνοια, μπαινόβγαινε στις φυλακές μέχρι που κατέληξε στο Δρομοκαΐτειο. Πέντε χρόνια αργότερα μεταφέρθηκε στον ξενώνα της ΕΠΑΨΥ στην Πεντέλη. Έχασε και τα δύο του πόδια από σοβαρά αγγειακά προβλήματα. Κινείται με αναπηρικό καροτσάκι, πάει στα καφέ της περιοχής, διαβάζει εφημερίδα και έχει πολιτική άποψη.


Τόσα χρόνια στη Γερμανία, πώς καταλήξατε άστεγος στην Ομόνοια;

Ό,τι λεφτά έκανα τα έφαγα στη Γερμανία. Στα μπαρ, στα καζίνα, στις γυναίκες. Τα γλέντησα, παράπονο δεν έχω. Στο τέλος, είχα μείνει άνεργος πολύ καιρό. Το προξενείο μου έδωσε εισιτήριο και γύρισα. Ήμουν 47 χρονών. Δεν έφερα ούτε τα ρούχα μου. Ήξερα ότι θα μείνω στο δρόμο.

Δεν είχατε οικογένεια στην Αθήνα;

Είχα τους γονείς μου και μια αδελφή. Είχαμε χρόνια να μιλήσουμε. Είχα αλλάξει διεύθυνση στη Γερμανία και δεν τους το είχα πει. Όταν γύρισα, δεν πήγα να τους βρω. Τους αγαπούσα και τους σκεφτόμουν αλλά δεν έφερα ούτε ένα μάρκο και ντρεπόμουνα. Ήμουν άσωτος. Έμεινα στον Ηλεκτρικό, κάτω από την Ομόνοια, και στο σταθμό Λαρίσης, έξω στο δρόμο.

Πώς ήταν η ζωή στο δρόμο;

Ζούσα από τη ζητιανιά. Αλλά ούτε ρούχα ούτε μπάνιο, τίποτα. Στο δρόμο ο καθένας είναι μόνος του. Έρχονταν οι αστυνομικοί και με πιάνανε για επαιτεία. Με πήγαιναν στο δικαστή και αυτός με έστελνε φυλακή. Από 20 μέρες κάθε φορά, μια φορά με βάλανε μέσα για τρεις μήνες.

Γιατί σας βάζανε στη φυλακή;

Με ρώταγε ο δικαστής γιατί δεν δουλεύω. Του έλεγα ότι «δούλεψα στη Γερμανία και ότι δεν αντέχω άλλο, και με έστελνε στη φυλακή. Στον Κορυδαλλό και στην ʼμφισσα. Εκεί ήταν σαν ξεκούραση. Είχα φαγητό, κρεβάτι να κοιμηθώ, νερό να κάνω μπάνιο. Και μετά πίσω πάλι στο δρόμο. Οκτώ χρόνια έμεινα στο δρόμο. Δύσκολα. Τα καλοκαίρια ήταν καλύτερα μπορούσα να κοιμηθώ αλλά το χειμώνα κρύωνα μέσα στα χαρτόνια.

Τα πόδια σας πώς τα χάσατε;

Έπαθε αγγειολογικό πρόβλημα. Ήρθαν τα κανάλια και με πήγαν στον Ερυθρό Σταυρό. Είχα πάθει γάγγραινα και με ακρωτηρίασαν. Στην τηλεόραση με είδε η αδελφή μου και με αναγνώρισε. Ήρθανε με τη μάνα μου και με είδανε. Ο πατέρας μου δεν ζούσε πια. Κατέληξα στο Δρομοκαΐτειο.

Πώς ήταν στο ψυχιατρείο;

Δεν ήταν καλά. Οι άλλοι ασθενείς παίρνανε τα πράγματά μας. Αν λέγαμε και τίποτα μας χτυπάγανε με ό,τι βρίσκανε. Πλενόμασταν όλοι μαζί με ένα σφουγγάρι. Πέντε χρόνια που έμεινα εκεί είχα να βάλω κανονικά ρούχα. Ήμασταν όλο με πιζάμες. Στον Κορυδαλλό ήταν καλύτερα. Εκεί δεν ήμασταν ασθενείς, ήμασταν φυλακισμένοι. Πιο καλά μίλαγα με τους φυλακισμένους από ό,τι με τους ασθενείς.

Πώς είναι η ζωή σας τώρα;

Είμαι στο δωμάτιο μαζί με τον Νίκο. Ήμασταν μαζί από το δρόμο και στο Δρομοκαΐτειο. Είναι καλός, με βοηθάει. Δυστυχώς έχασα και το άλλο μου πόδι αλλά θέλω να βάλω πόδια και να περπατάω πάλι. Μου βγάλανε σύνταξη και αγοράζω τα ρούχα μου, πάω στο κουρείο και έρχεται ένα ταξί κάθε 15 μέρες και πάμε με το Νίκο βόλτες. Τα άλλα τα βάζω στην τράπεζα μην τύχει και έρθει ο ανιψιός μου να με δει, να έχω να του τα δώσω. Δεν έχει έρθει ποτέ, μόνο μια φωτογραφία του έχω.

Μετανιώνετε για τίποτα;

Που έμεινα άστεγος και έχασα τα πόδια μου. Τώρα λένε ότι τους άστεγους τους έχει βάλει ο δήμος σε ξενοδοχεία και τους δίνει και φαγητό σε μια μεγάλη αίθουσα. Να τους πεις άμα βρίσκουν άστεγους στο δρόμο, σαν και εμένα, να μην τους πηγαίνουν ούτε φυλακή ούτε στα ψυχιατρεία, να τους φέρνουν εδώ, στα οικοτροφεία.


ΜΑΡΙΑ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΙΟΘΕΣΙΑ ΣΤΗ ΜΟΝΑΞΙΑ
«Στο Δαφνί υπέφερα αλλά δεν είχα άλλη λύση»

Η κ. Μαρία Τ. πλησιάζει τα 60. Είναι το πέμπτο παιδί αγροτικής οικογένειας από το Προκόπι της Εύβοιας. Μηνών ακόμη οι γονείς της τη δίνουν για υιοθεσία σε ένα άτεκνο ζευγάρι από το κοντινό κεφαλοχώρι, το Μαντούδι.
Όταν πέθαναν οι θετοί της γονείς η Μαρία βρίσκεται άπορη και με ψυχολογικά προβλήματα στο Δαφνί. Θα μπαινοβγαίνει για σχεδόν τέσσερα χρόνια μέχρι που στο τέλος θα βρει καταφύγιο στους χώρους της ΕΠΑΨΥ.
Από το 1994 ζει μόνιμα στον ξενώνα της Χαλκίδας και είναι καλύτερα. Τη μέρα της συνάντησής μας έβρεχε πολύ και η κ. Μαρία είχε μόλις γυρίσει από το κομμωτήριο.

Τη φυσική σας οικογένεια την έχετε γνωρίσει;

Τους γονείς μου τους είδα μόνο μια φορά όταν ήμουν 16 χρόνων. Τα αδέλφια μου ζουν εδώ κοντά αλλά δεν ήρθαν ποτέ να με δουν, ούτε όταν αρρώστησα. Ήμουν μωρό όταν με δώσανε για υιοθεσία, τα χρόνια ήταν δύσκολα.

Και με τους θετούς σας γονείς ζήσατε καλά;

Ήταν καλοί άνθρωποι και με πρόσεχαν. Μόνο που ήταν πολύ μεγάλοι σε ηλικία. Από μικρό παιδί έπρεπε να τους φροντίζω. Όταν πέθαναν ήμουν 34 χρόνων. Έμεινα μόνη μου, χωρίς λεφτά, κόπηκε και η σύνταξη που έπαιρναν, ήταν πολύ δύσκολα.

Δεν είχατε συγγενείς ή φίλους να σας βοηθήσουν να βρείτε μια δουλειά;

Είχα κάτι φίλες στο χωριό και με βάλανε στη τράπεζα να καθαρίζω. Αλλά έληξε η σύμβαση και με διώξανε. Μετά κρατούσα δύο παιδάκια αλλά ήταν πολύ λίγα τα χρήματα. Δεν μπορούσα να συντηρηθώ. Με βοηθούσε όσο μπορούσε και η εκκλησία. Και μετά αρρώστησα.

Τι πάθατε;

Έπαθα ψυχολογικά. Δεν έτρωγα τίποτα και δεν μπορούσα να κοιμηθώ καθόλου. Μη πηγαίνανε στους γιατρούς αλλά δεν ξέρανε τι είχα. Στο τέλος δεν μπορούσα ούτε να μιλήσω. Τότε με πήγανε στο κέντρο ψυχικής υγείας.
Είπανε ότι χρειάζομαι νοσηλεία και επειδή δεν είχα και κανέναν να με φροντίζει με πήγανε στο Δαφνί.

Θυμάστε τη μέρα που πήγατε στο Δαφνί;

Δεν ήξερα πού με πήγαιναν. Με συνόδευσε ο παπάς του χωριού μας. Φτάσαμε βράδυ και με βάλανε σε ένα δωμάτιο με άλλες γυναίκες. Το βράδυ σηκωνόταν η μία και με τράβαγε από τα πόδια. Μια άλλη μίλαγε μόνη της.
Ήταν πολύ δύσκολα στο Δαφνί. Υπέφερα. Εγώ ήμουν πολύ ήσυχη. Δεν είχα καμία επιθετικότητα. Μόνο που δεν έτρωγα και δεν κοιμόμουνα. Σιγά σιγά άρχισα να τρώω. Μόλις χειμώνιασε με στείλανε πίσω στο χωριό. Αλλά δεν μπορούσα να συντηρηθώ.
Και έπειτα από ένα μήνα γύρισα πίσω στο Δαφνί γιατί δεν είχα βοήθεια και ήμουν άπορη. Τη δεύτερη φορά έμεινα επτά μήνες μέχρι που βγήκε ο χειμώνας. Έμπαινα και έβγαινα τέσσερα χρόνια μέχρι που με φέρανε στον ξενώνα στην ΕΠΑΨΥ.

Πώς νιώθατε που ήσασταν στο ψυχιατρείο;

Ένιωθα πολύ άσχημα, ντρεπόμουνα. Αλλά δεν είχα άλλη λύση. Υπέφερα αυτά τα χρόνια, φοβόμουν πολύ. Μοναξιά, μόνο μια φίλη μου ερχόταν να με δει. Πολύς κόσμος στο Δαφνί, είχανε βαριά περιστατικά, καμιά φορά γίνονταν και φασαρίες.

Τώρα είστε καλά;

Η αϋπνία κράτησε σχεδόν επτά χρόνια. Από το 1994 που με φέρανε εδώ δεν είχα αρρωστήσει. Όμως τον Αύγουστο αρρώστησα πάλι. Αλλά τώρα είμαι καλά.

Πώς περνάει ο καιρός εδώ;

Στην αρχή όταν με φέρανε δεν είχε δωμάτιο και κοιμόμουν στο γραφείο. Τώρα έχω δικό μου δωμάτιο και είμαι πολύ καλά. Το πρωί βοηθάω στην κουζίνα. Βλέπουμε ελληνικές ταινίες και έχουμε ένα πουλμανάκι και μπαίνουμε όλοι μαζί και πάμε εκδρομές. Μου βγάλανε και ένα επίδομα από τον ΟΓΑ. Έχω και μια φίλη. Όλοι είναι καλοί εδώ, ήσυχοι άνθρωποι. Το σπίτι μου το χωριό ρήμαξε. Δεν θέλω να πηγαίνω καθόλου πια, στενοχωριέμαι.


Τύπος της Κυριακής (25/02/2007)
Της ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΧΤΕΝΕΛΗ
Khteneli@hotmail.com

Νέας γενιάς πειραματόζωα

Των Σ. ΣΤΥΛΙΑΝΙΔΗ (1), Π.Χ. ΧΟΝΔΡΟΥ (2)

Το υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης το τελευταίο έτος πραγματοποιεί ένα μεγάλης κλίμακας φυσικό πείραμα. Αναζητώντας ουσιαστικά τα όρια αντοχής των μη κρατικών, μη κερδοσκοπικών φορέων ψυχικής υγείας και ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης όπως και τα όρια λειτουργίας του ευρύτερου δημόσιου συστήματος ψυχικής υγείας, διευρύνει όσα γνωρίζουμε έως τώρα περί θεωριών και αρχών διαπραγματεύσεων και συνεργασίας δύο μερών υπό άνισες και αντίξοες συνθήκες.
Οι φορείς αυτοί έχουν εκφράσει την ανησυχία τους για την ασυνέχεια της φροντίδας των ασθενών και την πλήρη επαγγελματική και ηθική εξουθένωση των εργαζομένων στις δομές αυτές εξαιτίας των επαναλαμβανόμενων καθυστερήσεων και των περικοπών στις χρηματοδοτήσεις και της αποφυγής επίσημης ενημέρωσης για τον τρόπο αποτελεσματικής αντιμετώπισης της κατάστασης αυτής. Η ενημέρωση και η διαμαρτυρία έχουν γίνει με πλείστους τρόπους (ενημέρωση όλων των αρμόδιων φορέων, διαβούλευση με το υπουργείο Υγείας, οργάνωση επιστημονικής ημερίδας, συνέντευξης Τύπου, επιστολές σε θεσμικά και πολιτειακά όργανα, αποστολή εξώδικης διαμαρτυρίας προς τον υπουργό Οικονομίας και Οικονομικών, αποστολή έγγραφης διαμαρτυρίας προς όλα τα αρμόδια όργανα της Ευρωπαϊκής Ενωσης, οργάνωση κινητοποίησης διαμαρτυρίας έξω από το υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, 28/11/06). Κάθε φορά η ανταπόκριση της πολιτικής ηγεσίας τού ΥΥΚΑ είναι διαφορετική. Επιρρίπτει ευθύνες σε διάφορες κατευθύνσεις, επικαλείται από διετίας διάφορους δυνητικούς τρόπους οριστικής επίλυσης, αλλά τίποτα δεν φαίνεται να υλοποιείται ώστε να διασφαλίζεται το μέλλον των ασθενών και των εργαζομένων στο χώρο αυτό.

Υπάρχει άραγε κάποιο σχέδιο για τη συνέχιση λειτουργίας των δομών αυτών μ' ένα αποδεκτό επίπεδο ποιότητας φροντίδας και κάλυψης; Υπό τις σημερινές συνθήκες η έκβαση παραμένει η ίδια: εξάντληση των φορέων σε βαθμό να αδυνατούν να εκπληρώσουν το έργο που τους ανατέθηκε από το κράτος: παροχή δημόσιας φροντίδας ψυχικής υγείας.Η διαδικασία της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης είναι δύσκολη και μακροχρόνια, όσο είναι βέβαια και απαραίτητη για τη βελτίωση της ψυχιατρικής φροντίδας των πολιτών και γι' αυτό η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χρηματοδοτεί τη χώρα μας κατ' εξαίρεση για το εγχείρημα αυτό. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ήδη από το 1991, ζήτησε από τη χώρα μας να συντάξει και να υποστηρίξει ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση με σαφείς δράσεις για την αποασυλοποίηση (έξοδος των ασθενών από τα ψυχιατρεία, στα οποία ήταν εγκλεισμένοι και για κοινωνικοοικονομικούς λόγους, και εγκατάσταση σε δομές στην κοινότητα) και παράλληλα την ανάπτυξη ενός δικτύου υπηρεσιών στην κοινότητα (Κέντρα Ψυχικής Υγείας, Ψυχιατρικά Τμήματα στα Γενικά Νοσοκομεία, Κέντρα αντιμετώπισης της κρίσης κ.λπ.), ώστε σταδιακά να κλείσουν τα ψυχιατρεία και να μεταφερθούν οι υπηρεσίες και οι πόροι αυτών στην κοινότητα. Ετσι διαμορφώθηκε το πρόγραμμα «Ψυχαργώς» (2000-2010), το οποίο κατατέθηκε και εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και χρηματοδοτήθηκε, τόσο η πρώτη φάση μέσα από το πρόγραμμα της καταπολέμησης του αποκλεισμού από την αγορά εργασίας όσο και η δεύτερη φάση από το Γ' ΚΠΣ. Τα δεδομένα για την έως τώρα έκβασή του είναι σαφή, δημοσιευμένα, φέρουν τη συνυπογραφή της Ευρωπαϊκής Ενωσης και φαίνεται να διαφέρουν απ' αυτά που παρουσιάζει η τωρινή ηγεσία του υπουργείου.Το παράδοξο της υπόθεσης είναι ότι η πρόταση του υπουργείου Υγείας, που κατατέθηκε πριν από μερικές εβδομάδες για το Δ' ΚΠΣ, προβλέπει ό,τι ακριβώς προέβλεπε το πρόγραμμα «Ψυχαργώς» στην πρώτη του φάση, ενώ αυξάνει παράλληλα τις δομές αποασυλοποίησης κατά 20% απ' ό,τι προέβλεπε το πρόγραμμα. Αν ο «αρχικός σχεδιασμός του προγράμματος αποτελεί έγκλημα», όπως δήλωσε σε συνάντηση με τους φορείς στις 28/11/06 ο κ. Αβραμόπουλος, πόσο καιρό χρειάζεται η κυβέρνηση της Ν.Δ. να βρει τους ένοχους, να αποκαταστήσει την τάξη ή έστω να νίψει τας χείρας της. Ταυτόχρονα η ομάδα εργασίας, που επεξεργάζεται εδώ και δύο χρόνια το σχέδιο της μεταρρύθμισης της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, δεν έχει δώσει κανένα κείμενο ακόμα. Επομένως, το υπουργείο δεν ανταποκρίνεται στις υποχρεώσεις του απέναντι κυρίως στις μη κυβερνητικές οργανώσεις, ενώ με την πρότασή του στην Ευρωπαϊκή Ενωση επιζητά τη διεύρυνσή τους. Αυτό, όπως είναι αναμενόμενο, εντείνει τη σύγχυση στους φορείς, στους οποίους πλέον επικρατεί η αίσθηση ενός κλίματος οργανωμένης ανευθυνότητας, έλλειψης προγραμματισμού, αλλά και εγκατάλειψης με σκοπό την αλλαγή της πολιτικής της ψυχικής υγείας, χωρίς όμως να δηλώνονται οι νέοι στόχοι.

Το αποτέλεσμα όλων των παραπάνω οδηγεί σε μία άνευ προηγουμένου οπισθοδρόμηση σε σημείο που να συγκρίνεται ακόμα και με τα στάδια ανάπτυξης πιο πίσω απ' αυτά που είχε θέσει ως στόχο η κυβέρνηση Μητσοτάκη, επί υπουργίας Μ. Εβερτ κατά την περίοδο του σκανδάλου της Λέρου, με την ανάθεση έργου στις ΜΚΟ.Οι φορείς από την πλευρά τους έχουν δηλώσει σαφώς τη διαθεσιμότητά τους για κατάθεση προτάσεων λύσεων και συνεργασία με το υπουργείο με προϋπόθεση τη θέσπιση συστηματικής συνεργασίας και διαλόγου, την αξιοποίηση της εμπειρίας των φορέων υλοποίησης των έργων και άλλων επίσημων φορέων, όπως η Παγκόσμια Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης και η Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία σε θέματα επιστημονικά, η διαμόρφωση ενιαίας στρατηγικής στο χώρο της ψυχικής υγείας που να μην επιτρέπει τα συγχυτικά μηνύματα και την ανάπτυξη κλίματος αμοιβαίας έλλειψης εμπιστοσύνης. Το πείραμα, παρά το ενδιαφέρον που μπορεί να παρουσιάζει για κάποιους, πρέπει να τελειώσει. Αυτό δεν μπορεί να γίνει όταν μόνο το 2% του ΑΕΠ για την υγεία δίδεται στην ψυχική υγεία, όταν το αντίστοιχο ποσοστό στην υπόλοιπη Ευρώπη είναι στο 5%. Οταν περισσότερο από 50% των νοσηλειών στα ψυχιατρικά νοσοκομεία γίνεται με εισαγγελική εντολή, σημειώνοντας πάλι αρνητικό ρεκόρ. Η μη εφαρμογή της τομεοποίησης των κοινοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας έχει αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, και τη ραγδαία αύξηση των ιδιωτικών κλινών στον ιδιωτικό τομέα.

Ο εμπνευστής του ιταλικού και ευρωπαϊκού κινήματος αποϊδρυματισμού της Ψυχιατρικής, Franco Basaglia, μιλούσε για «εγκλήματα σε καιρό ειρήνης» όταν αναφερόταν στον εγκλεισμό των ψυχικά ασθενών, την εμπορευματοποίηση της ψυχικής οδύνης και την παραβίαση των συνταγματικών δικαιωμάτων των πολιτών - ψυχικά πασχόντων. Για πόσο ακόμα χρόνο η ελληνική κοινωνία θα «παιδαγωγείται» τηλεοπτικά για Βέροια, Αμάρυνθο, Αγρίνιο, βιαστές, χωρίς να παρεμβαίνει ουσιαστικά για να αλλάξει τη βία της ασυλικής περίθαλψης και τη βία της εγκατάλειψης των Ελλήνων πολιτών;

1. Αν. καθ. Κοινωνικής Ψυχιατρικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο. Μέλος Δ.Σ. Παγκόσμιας Εταιρείας Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης, πρόεδρος ΕΠΑΨΥ
2. Ψυχολόγος, MSc. ΕΠΑΨΥ

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 28/12/2006

Κραυγές «ευαισθησίας» και σκόρπια πλάνα

Του ΣΤΕΛΙΟΥ ΣΤΥΛΙΑΝΙΔΗ*

Ρεπορτάζ: Μ. ΠΕΤΡΟΥΤΣΟΥ - Σ. ΜΑΝΙΑΤΗΣ

Ποιος είναι τελικά ο τηλεοπτικός κανίβαλος; Μα φυσικά αυτός που έχει στα χέρια του «αποδείξεις» και την ισχύ να προβάλλει με τον πλέον φασιστικό τρόπο τα πράγματα όπως τον συμφέρουν.

Παρ' ότι ο Μπερλουσκόνι έχασε τις εκλογές στην Ιταλία, φαίνεται στην Ελλάδα να έχουμε ζηλέψει την κουλτούρα ανεξέλεγκτης ισχύος που επέβαλε στα ιταλικά ΜΜΕ, όπως φάνηκε απ' όσα παρακολούθησαν οι Ελληνες τηλεθεατές στην εκπομπή του Ν. Ευαγγελάτου. Τη βία των ασύλων και την καταπάτηση των στοιχειωδών δικαιωμάτων των ασθενών δεν τα καταπολεμάς, δυστυχώς, με σκόρπια ριγμένα πλάνα, μουσική επένδυση και στόμφο στη φωνή, ούτε με κραυγές «ευαισθησίας».Δεν είναι ΚΑΤΤο Ψυχιατρείο δεν είναι ΚΑΤ, Ευαγγελισμός, Γενικό. Η κάλυψη των αναγκών για ποιοτική ψυχιατρική φροντίδα και η υπεράσπιση των δικαιωμάτων των ασθενών επιτυγχάνονται με το σταδιακό κλείσιμο των ασύλων και το μετασχηματισμό τους σε δίκτυο κοινοτικών υπηρεσιών. Εχουμε επισημάνει ότι χρειάζονται χρόνια συστηματικής δουλειάς για να καμφθούν οι αντιστάσεις αυτών που υπερασπίζονται το άσυλο (μπορεί να είναι ψυχίατροι, οικογένειες ασθενών, οι τοπικές κοινότητες και όσοι «καλοπροαίρετα» εξυπηρετούν τα συμφέροντά τους), για να αλλάξει ριζικά ο τρόπος εργασίας των επαγγελματιών, να μειωθούν οι προκαταλήψεις των συγγενών των ασθενών και της κοινωνίας ευρύτερα απέναντι στην ψυχική ασθένεια και τους τρόπους αντιμετώπισής της, για να βγάλουμε τη βία του ασύλου από μέσα μας.

Μια πρώτη αντίθεση γεννιέται όταν οι δημοσιογράφοι δεν ανταποκρίνονται στις προσκλήσεις της επιστημονικής κοινότητας που εργάζεται για τη μεταρρύθμιση των ψυχιατρικών υπηρεσιών και το κλείσιμο των ασύλων. Προσκλήσεις που αφορούν την έγκαιρη ενημέρωση για τα προβλήματα που υπάρχουν στο χώρο ή την προβολή των θετικών σημείων, των παραδειγμάτων καλής πρακτικής ως τρόπου φυγής από μια, πράγματι, ένοχη ιδρυματική ιστορία.Η ασυδοσία αυτών που διαιωνίζουν την ασυλική νοοτροπία είναι πολύ καλά οργανωμένη και αφανίζει μέσω φαγοκυττάρωσης τις όποιες μεμονωμένες και αδύναμες φωνές αντίστασης, ακόμα και αν προέρχονται από μητέρες έγκλειστων παιδιών με βαριά ψυχική ασθένεια. Υπάρχουν σαφώς και άλλοι τρόποι αντιμετώπισης του τηλεοπτικού εισαγγελέα από την αμήχανη και άτολμη στάση της διοικήτριας του Παιδοψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής και του υφυπουργού Υγείας. Η άρθρωση λόγου που θα αναδείξει την πολιτική βούληση κατάργησης του ασύλου και εξανθρωπισμού της φροντίδας ή η αποχώρηση, όταν αυτός που έχεις απέναντί σου δεν επιτρέπει την εκφορά αντιλόγου.Σε κάθε περίπτωση, λείπει το αυτονόητο, η άμεση προσφυγή στις αρμόδιες αρχές με σκοπό την πραγματική καταδίκη των εγκλημάτων και την οριστική σύγκρουση με τους υπευθύνους. Ο τρόπος όμως που γίνονται και αντιμετωπίζονται οι «αποκαλύψεις» αφήνει αντιθέσεις και αντιφάσεις αναπάντητες.

Οι αποκαλύψεις θα πρέπει να αφορούν το σύνολο μιας κατάστασης (κακώς κείμενα, δράσεις αντιμετώπισης, πολιτική, παραδείγματα καλών πρακτικών, αντίλογο, προβληματισμό) και να συνοδεύονται από συναίνεση με σκοπό τη συστηματική δράση (χρήση κάθε διοικητικού και νομικού μέτρου για τον καταλογισμό ευθυνών και λογοδοσία, ανάληψη πολιτικής ευθύνης για την αλλαγή ενός συστήματος που οδηγεί σε κακές πρακτικές κ.ά.).Η ιστορία θα επαναλαμβάνεται ως φάρσα όσο δεν αναδεικνύουμε τις πραγματικές αντιθέσεις. Ο κυρίαρχος πολιτικός λόγος, αλλά και ο (τηλεοπτικός) δημοσιογραφικός λόγος χρήζουν άμεσου αποϊδρυματισμού! Επειγόντως!

*Αν. καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο, μέλος Δ.Σ. Παγκόσμιας Εταιρείας Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 20/10/2006